بسیاری از کارهای چاپی در نگاه اول چشم‌نواز هستند و از نظر مصرف‌کننده نیز قابل قبول‌اند. اما اگر بخواهید به رنگ دلخواه در چاپ دست پیدا کنید، دیگر به آسانی چنین رضایتی حاصل نمی‌شود. در این صورت تمهیدات فراوانی از مرحله پیش از چاپ تا انتخاب کاغذ و مرکب و ماشین چاپ و کنترل‌های حین چاپ لازم می‌شود. در این رابطه مباحث تخصصی گوناگونی مطرح می‌شود که پروفایل تنها یکی از آنهاست. این مقاله البته همه چیز را در این رابطه بازگو نمی‌کند ولی فتح بابی برای بررسی‌های جدی‌تر است.
می‌توان این مهم را از زاویه دیگر (یعنی تعریف پروفایل) نیز نگریست. نگاهی که کمتر بدان توجه شده و اگر هم اندک حساسیتی بوده باید آن را مدیون کوشش‌های مراکزی همچون ماهنامه صنعت چاپ و دیگر گروه‌های مرتبط با چاپ دانست.
سیستم مدیریت رنگ
همگی فتوشاپ را به عنوان نرم‌افزار طراحی و ویرایش تصویر می شناسیم و شاید به تعبیری این نرم‌افزار فصل مشترکی بین حوزه گرافیک و دنیای چاپ می باشد. این مطلب از این جهت بازگو می شود که هر دو گروه آن را به رسمیت شناخته و بسیاری از مشکلات را پس از طراحی، قبل از چاپ و در طی روند چاپ می‌توان در فتوشاپ بررسی نموده و نیز گاه به نتیجه هم رسید. حتی صرف‌نظر از این موارد این نرم‌افزار همیشه به عنوان یک مرجع (reference) قابل اعتماد است. اما با این همه لازم است بدانیم که کمپانی Adobe فتوشاپ را علاوه بر تمام توانایی‌ها به عنوان نرم‌افزار مدیریت رنگ معرفی کرده است.
در نگاه اول اینکه مدیریت رنگ چیست آن را همانند پایگاهی فرض کنید که تمامی عوارض مربوط به رنگ را در کنترل خود دارد. اگر چه تعریف یک سیستم مدیریت رنگ (COLOR MANAGEMENT SYSTEM-CMS) بسیار فراتر از این بوده و خود بحثی مفصل می‌باشد.
انجام تمامی خدمات چاپ در مرکز چاپ قاصدک سفید
لیکن با توجه به تمام این موارد فتوشاپ به عنوان یک سیستم مدیریت رنگ در ایران به مثابه هواپیمایی است که تاکنون فقط بر روی باند حرکت کرده و هنوز به پرواز درنیامده است!!! مشکل اینجاست که بسیاری فقط به شناخت ابزارها، فیلترها و چند پالت مهم بسنده کرده و از آیتم‌های دیگر غافل می‌مانند.
آیتم‌هایی که طراحان و فعالان حوزه چاپ باید نسبت به آن اشراف داشته باشند ولی متاسفانه حتی از لحاظ تئوری هم با واژه‌هایی این چنین بیگانه هستند. آری، صحبت از مهره‌‌ای کلیدی در چاپ به نام پروفایل(profile) است. اینکه پروفایل چیست؟ چرا به آن نیاز داریم و در یکCMS پروفایل‌ها چه نقشی را ایفا می‌کنند، به آنها خواهیم پرداخت. اما برای شروع بد نیست بدانیم که مراکز تحقیقاتی خارج از کشور به پروفایل لقب سلطان چاپ را داده‌اند.
تعریف پروفایل
پروفایل تنها یک فایل است. فایلی که در کل، یک جدول از مقادیر خاص را بیان می‌کند. به عنوان مثال یکی از این مقادیر می‌تواند مربوط به توصیف گاموت (gamut) دستگاه باشد- (۱) در یک سیستم مدیریت رنگ، پروفایل بهCMS امکان می‌دهد رنگ‌ها را به یک فضای رنگی خاص یا به خارج از آن تبدیل کند. در تعریفی دیگر Profile برگه هویت و شناسنامه هر دستگاه محسوب می‌شود. این دستگاه می‌تواند ورودی (اسکنر)، نمایشگر (مانیتور)، خروجی (پرینتر) باشد و پروفایل به منزله اثر انگشت برای هر کدام از آنها محسوب خواهد شد.
سیستم مدیریت رنگ
چرا به پروفایل‌ها نیاز داریم؟
اینکه چرا به پروفایل نیاز داریم شاید به روشن‌تر شدن تعریف آن کمک کند.
RGB و CMYK را مدل‌های رنگ وابسته به دستگاه (device-dependent) می‌نامیم. از این جهت که رنگی را که در عمل از یک مجموعه مفروض از اعداد RGB یا CMYK به دست می‌آوریم مختص به دستگاهی است که آن رنگ را تولید می‌کند. زیرا سیستم RGB و CMYK تنها به دستگاه می‌گویند چه مقدار رنگ به کار ببرد، آنها چیزی در مورد رنگ حقیقی که دستگاه می‌تواند تولید کند به ما نمی‌گویند. دلیل این امر آن است که این اعداد خام و نامفهوم هستند.
انجام تمامی خدمات چاپ در مرکز چاپ قاصدک سفید
از این جهت ما با دو مشکل مواجه خواهیم بود:
۱- از کجا بدانیم اعداد موجود در فایلRGB یاCMYK قرار است چه رنگی را بازنمایی کنند؟ به عنوان مثال، ۰،۰،۲۵۵ به چه معناست؟ بله قرمز، اما دقیقا چه قرمزی؟ قرمز روی مانیتور من یا شما؟ و یا حتی قرمز حس‌گر اسکنر من یا دوربین دیجیتال شما؟
۲- از کجا بدانیم کدام اعدادRGB یاCMYKرا به یک دستگاه ارسال کنیم تا آن را وادار کنیم رنگ مطلوب ما را ایجاد کند؟ به عبارت دیگر حتی اگر بدانیم از کدام قرمز صحبت می‌کنیم و کدام درصد از اعدادCMYK باید به چاپگر لیزری ارسال شود تا درست همان قرمز مانیتور دیده شود؟
فکر می‌کنید چطور می‌توان این مشکل را حل کرد؟
سیستم مدیریت رنگ به ما امکان می‌دهند این دو مشکل را با اضافه کردن معانی رنگ مطلق به اعداد RGB وCMYK حل کنیم. به این معنا که با این کار اعداد دیگر مبهم نخواهند بود و از این پس دستگاه می‌داند چه مجموعه اعداد مشخصی در اختیار آن گذاشته خواهد شد تا رنگ مورد نظر را تولید کند. اما CMS این کار (اضافه کردن معانی رنگ مطلق به RGB و (CMYK را فقط با کمک پروفایل‌ها می‌تواند به انجام برساند.
همانطور که ذکر شد، از آنجا که اعداد RGB وCMYK نامفهوم هستند، این پروفایل‌ها هستند که می‌توانند به این مقادیر معنی ببخشند. به این صورت که پروفایل می‌گوید این اعداد RGB وCMYK این رنگ خاص را به این صورت خاص (متناظر با zxy یا CIE Lab) بازنمایی می‌کنند.
نقش پروفایل در سیستم مدیریت رنگ چیست؟
قبل از اینکه به نقش پروفایل درCMS بپردازیم بهتر است با مدل‌های رنگی مستقل از دستگاه آشنا شویم.CIE Lab ،CIE zyx این دو مدل و مدل‌های مشابه همانندCIE lch یاluv همگی مدل‌های مستقل از دستگاه (device-independent) محسوب می‌شوند. از این جهت که آنها بر اساس مدل ریاضی طراحی شده و به هیچ دستگاه، مرکب و یا … وابسته نیستند. zCIE xy یاLab به ما امکان می‌دهند رنگ خود را در حال گذار از یک دستگاه به دستگاه دیگر از طریق ربط دادن مقادیرRGB یاCMYK به مقادیرLab کنترل کنیم. در حقیقتLab به عنوان مترجم بین مقادیر نامفهوم و دستگاه‌ها عمل می‌کند.
اما جالب است بدانید تکمیل کننده این مزیت بزرگ) Lab ترجمه بین مقادیر و دستگاه‌ها) چیزی جز پروفایل نیست. برای تشریح این موضوع و روشن شدن نقش پروفایل درCMS بهتر است با اجزای یک سیستم مدیریت رنگ آشنا شویم:
انجام تمامی خدمات چاپ در مرکز چاپ قاصدک سفید
یک CMS از ۴ جزو اصلی تشکیل شده است:
الف: فضای اتصال پروفایل (profile connection space): این امکان را می‌دهد تا یک مقدار عددی غیر مبهم را در یکی از مدل‌های zCIE xy یاLab به یک رنگ تخصیص دهیم.
ب: پروفایل: به طور مشخص مقادیر zCIE xy یاLab را که متناظر با یک مجموعه مفروض از اعدادRGB یاCMYK هستند، تعریف می‌کند.
ج: موتور سیستم (color management module): به منزله موتورCMS محسوب شده و کار اصلی یعنی تبدیل مقادیرRGB یاCMYK را با استفاده از داده‌های موجود در پروفایل به انجام می‌رساند.
د:اهداف پرداخت rendering intent: شامل ۴ هدف پرداخت ادراکیperceptual و اشباعیsaturation و رنگ‌سنجی نسبیrelative colorimetric و رنگ‌سنجی مطلقabsolute colorimetric می‌باشد که شیوه‌های مختلف کار با رنگ‌های خارج از گاموت دستگاه مورد نظر هستند.
سیستم مدیریت رنگ
نقش کلیدی پروفایل در سیستم فوق کاملا محرض است، پس از تخصیص دادن مقدار عددی غیرمبهم در یکی از مدل‌های zxy یاLab به یک رنگ توسط PCS ، پروفایل آن را تعریف کرده (معنا می‌بخشد) و در اختیار موتور سیستم یعنیCMM قرار می‌گیرد تا محاسبات نهایی برای انجام تبدیلات صورت گیرد. با اینکه نمی‌توان نقش PCS ،CMM و اهداف پرداخت را نادیده گرفت اما حقیقت آن است که سیستم مدیریت رنگ به جز اطلاعات که در پروفایل یک دستگاه ثبت شده است، چیزی در مورد دستگاه‌هایی که بر کارشان کنترل دارند، نمی‌دانند.
همه هوش موجود در سیستم مدیریت رنگ در پروفایل دستگاه‌ها تعبیه شده است. نکته دیگر اینکه در طبقه‌بندی پروفایل‌ها به واژه‌هایی همچون پروفایل ورودی، نمایش، خروجی، پروفایل‌های مبدا و مقصد برمی‌خوریم که خود داستانی دیگر است!!! اما در یک کالبدشکافی بسیار ساده می‌توان پروفایل‌ها را به منزله نقشه سرزمین چاپ در نظر گرفت که دستگاه‌های چاپ با استفاده از آن به رنگ مورد نظر (هدف) می‌رسند.
وارد شدن به جزئیات بیشتر در این زمینه در حد و حوصله این مقال نبوده و مطالب مطرح شده، به صورت بسیار سطحی بیان شد، چرا که تسلط به مواردی این چنین نیازمند حضور در دوره‌های مختلف و تجربه‌های عملی است. مورد دیگر اینکه در این مطلب بسیار کوتاه از فتوشاپ به عنوان نرم‌افزار مدیریت رنگ یاد شد.
این امر دو علت دارد: اول آنکه profile در فتوشاپ به عنوان یکی از آیتم‌های اساسی و عنصر کاربردی در تنظیمات مربوطه مطرح شده است (برای اثبات این مدعا بهتر است کادر color setting، دستورات یا فرامین assign profile یا convert to profile و … را مشاهده نمایید) و دوم آشنایی و تسلط بیشتر دوستان با این نرم‌افزار نسبت به سایر نرم‌افزارهاست، اگر چه همانطور که مستحضر هستید در این زمره نرم‌افزارهای color draw ،freehand ،illustrator ،indesign و هر برنامه کاربردی که با رنگ سروکار دارد به عنوان سیستم مدیریت رنگ نشناخته شده‌اند.
انجام تمامی خدمات چاپ در مرکز چاپ قاصدک سفید
اما سوال اینجاست: با وجود اینکه پروفایل در سیستم مدیریت رنگ و ارتباط آن با امور گرافیکی در نهایت به طور مشخص در چاپ، نقشی انکارناپذیر دارد و مراکز تحقیقاتی خارج از کشور با صرف هزینه‌های هنگفت در این زمینه (آموزشی و کاربردی) درصدد محکم کردن بدنه صنعت چاپ هستند، سهم ایران در این زمینه تا کنون چه مقدار بوده است؟
علامت سوال بزرگ‌تر اینکه: هدف کمپانیAdobe برای گنجاندن چنین مقوله‌ای (profile) در نرم‌افزار فتوشاپ که بسیاری حتی در کشور خودمان آن را نقطه شروعی برای ورود به دنیای گرافیک و چاپ می‌دانند، چیست؟ آیا این چیزی جز اهمیت آن است؟ تا جایی که به خاطر دارم در این زمینه دوستان ما در ماهنامه به سهم خود طی درج مقالاتی از اساتید فن (جناب آقای مهندس خدایار صادقی) گام‌هایی در این زمینه برداشته‌اند.
لیکن مسلما آشنایی جامعه گرافیک و چاپ با موردی از این دست بسیار ضروری بوده و اینکه تا زمان کاربردی شدن و تحقیقات وسیع‌تر در این زمینه حداقل از لحاظ تئوری به توشه‌ای غنی‌تر از آنچه که اکنون هست، برسیم که این خود نیازمند برنامه‌ریزی، همکاری و مساعدت صاحب‌نظران و اساتید با تجربه تا حصول نتیجه می‌باشد.
کلام آخر اینکه رشد صنعت چاپ کشور فقط با جایگزینی ماشین‌آلات کهنه با دستگاه‌ها و تجهیزات جدید و تخصصی و سرمایه‌گذاری در این زمینه محقق نخواهد شد. به طور حتم جهت تحقق اهداف مورد نظر در داخل کشور و گشودن پنجره‌ای به خارج از این مرز و بوم به کارگیری روش‌هایی مبتنی بر دانش روز، جدی گرفتن آموزش و دانش فنی و … مکمل این سرمایه‌گذاری‌ها است. به این امید که صنعت چاپ کشور به جایگاهی که شایسته و بایسته آن است برسد.
